تاریخی مربوط به دوران ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. الف ستارخانه مربوط به دوران ساسانیان و همچنین قرن دوم و سوم و پنجم هجری قمری. در شهر دامغان روبروی ایستگاه راه آهن واقع شده می باشد. این تاثیر در 24 دی 1310 به شماره ثبت 80 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده می باشد. پیشینه تاریخی تاریخانه (به معنای خدایخانه منزل خدا) از آثار باستانی دامغان می باشد که بر اساس بررسی های اداره کل باستان شناسی، قبل از مسلط اعراب، در ایران معبد آتش بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده می باشد. بنای بازسازی شده آن به قرن دوم هجری می رسد و شیوه ساخت آن شبیه بناهای دوران ساسانیان می باشد. تاریخی در زبان ترکی به معنای منزل خداست. 
تاریخانه (به معنای منزل خدا، منزل خدا) یکی از آثار باستانی دامغان معماری مسجد تاریخانه می باشد. سبک معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی می باشد. بنای تاریخی مسجد حاوی یک حیاط مرکزی می باشد که با ایوان های سرپوشیده احاطه شده می باشد.شبستان مسجد بر هجده ستون مدور (سه صف شش تایی) استوار می باشد.این ستون ها قطری یک و نیم متر دارند و از نظر ویژگی های معماری با ستون های کاخ های ساسانی یکی هستند. طاق نماهای مسجد آجری می باشد و شباهت زیادی به طاق های زمانه پیش از اسلام یعنی دوران ساسانی دارد. 
مسجد تاریخی نمونه زیاد زیبا و کاملی از مساجد قرون اول اسلامی به شمار می‌رود. ستون‌های تاریخی در مسجد تاریخی ستون‌های مدور آجری به طول 35 و عرض 34 و 7 سانتی‌متر وجود دارد و به چهل معروف می باشد. ستون ها”. مقدار ستون ها 26 رقم می باشد که 18 ستون در یک جهت، 5 ستون در سمت دیگر و 3 ستون در جلو. محیط هر ستون حدود 5 متر و ارتفاع آن از سطح زمین تا مکان نشستن طاق ها 84/2 متر و تا سقف 6 متر می باشد. طاق‌های این بنا به مرور زمانه فرو ریخته و با گل‌های خام وجوه گردآوردن شده از مردم شهر مسقف شده‌اند.
معماری مسجد تاریخی برگرفته از معماری ساسانی می باشد. محراب تاریخی در ضلع غربی مسجد بین 6 دهانه و طاق، دهانه و طاق بزرگتری به طول 14.12 متر و عرض 5.03 متر وجود دارد که عرض هر یک از شش دهنه یا رواق واقع در اضلاع دهانه مرکزی 36.6 متر می باشد.صحن مسجد تقریباً مربع می باشد و 27 متر طول و 26 متر عرض دارد. 
بنای مسجد تاریخی حاوی یک صحن یا حیاط مرکزی می باشد که در طی قرن ها مناره تاریخی دامغان بارها تعمیر و بازسازی شده می باشد. مناره آجری در زمانه سلجوقیان به این سریال افزوده شد که اکنون 25 متر ارتفاع دارد و بدنه آن با آجر تزئین شده می باشد. بر اساس کتیبه کوفی مسجد، این مناره توسط بختیار بن محمد در قرن پنجم میلادی ساخته شده می باشد. ح و متصل به سریال تاریخی می باشد. در کنار مسجد تاریخی در ضلع شمالی مناره آجری قرار دارد. ارتفاع این مناره 26 متر و از داخل دارای 86 پله می باشد که محیط آن در پایین حدود 13 متر می باشد و به نسبت ارتفاع مناره از سطح زمین از محیط آن کاسته شده می باشد، بنابراین محیط مناره بالای آن 6.8 متر می باشد، این مناره سکویی می باشد، سکو ندارد و از زمین گرد ساخته شده می باشد. نقش داشتن آجری روی مناره که نما و تزیین آن محسوب می شود، در ارتفاع 10.5 متری، کتیبه ای آجری به خط کوفی به عرض 1.30 متر وجود دارد که تنها روی آن متن شده می باشد: «الامیرالسید آل عجل».آجرهای به کار رفته در ساختمان داخلی به قطر 4 تا 4.5 سانتی متر و طول و عرض 22 سانتی متر و آجرهای به کار رفته در تزئینات بیرونی به طول 17.5، عرض 17 و قطر 3.5 سانتی متر می باشد.ارتفاع این مناره در قدیم بیشتر بوده و به نظر می‌رسد قسمتی از بالای آن و درب آن بر تاثیر زلزله فروریخته می باشد. بانی این مناره بختیار بن محمد والی استان قم و ممدوح منوچهری دامغانی می باشد که مناره او نیز از بناهای آن می باشد. 
